Historia Motivator

FORTE NO METIN

IHA KOMITMENTU LORO-LORON NIAN

Iha atleta ida hosi Japaun naran, Toshihiko Seko. Seko sai manan nain iha eventu/turnamentu internacional iha nivel oi-oin. Hanesan:  Maratona Fukuoka (1978–1980, 1983), Maratona Boston (1981, 1987), Maratona London (1986), no mos Maratona Chicago (1986). Nia mos sai manan nain rekor mundial halai metro  25,000 (1:13:55.8) no metro 30,000 (1:29:18.8), ne’ebe nia defende durante dekade 3 to’o lakon iha tinan kotuk liu ba.

Wainhira jornalista sira hakbesik hodi husu kona ba sussesu ne’ebe nia hetan, nia hatan deit,"Hau loron-loron, iha dader halai kilometru 10 no lokraik kilometru 20."

Hmm….imi fiar ida ne’e ka lae??? Hau hanoin, ema barak sei dulas kakorok dehan, hau la fiar..imposivel,..ho ezerzicio simple ne’e nia bele manan eventu nacional no mundial..Ho hau nia lian midiki karik, dehan: “N’oso loo”. Ema wain sei hamnasa no la fiar, basa ezerzicio ne’e simples no facil liu.“Oin sa….??” 

Seko dehan, ho ida ne’e deit mak hau bele manan. Nia fo resposta, dehan, "Los duni ezerzicio ne’e simplez liu, maibe, hau halao ida ne’e loron-loron durante loron 365 iha tinan ida nia laran. Simplez? Sim, simplez deit? Hau hanoin lae!”

Maluk sira, It abele aprende lisaun badak ruma Seko nia esperiencia ne’e. Esperiencia ne’e signifikativu no merese sai motivador ba ita ida-idak...nivel oi-oin, la hare ba idade, postura, kiik ka bo’ot, isin kiik ka isin bo’ot. Toshihiko Seko nia esperiencia hatenten katak insussesu mai laos tamba ita la iha planu ne’ebe diak ou tamba ita halo planu mesak bobo’ot deit. Planu ne’ebe susar tebes atu bele implementa. Maibe, storia Seko nian, dehan mai ita katak insuccessu mai tamba ita la iha komitmentu forte no metin wainhira hahu halao ita nia planu sira. Inicialmente, ita kontente no badinas hahu, maibe, wainhira hahu lao daudaun ona, nei-neik sai malirin no la bele tan ona kontinua lao ba oin. Hahu baruk, kolen, deskorajem iha dalan klaran. (Bahasa dehan: “panas-panas tahi ayam”). Tan ne’e, ita nunka bele la too iha rohan, bazeia ba planu ne’ebe planeadu, maske iha planu ne’ebe diak ho rebo-rebo. Ita nunka bele sente no esperiementa successu nee saida. Evidentemente, ita sei la bele konta ba ema seluk sentidu successo nee. Ita bele konta deit, wainhira, ita konsege to’o iha fim, linea ikus nian.

 Ne’e duni, lisaun bo’ot no folin mai ita mak atu ita bele alkanza resultadu ne’ebe fo ksolok no ho a’as, ita presisa teb-tebes halao planu hotu ho komitmentu ida forte no responsavel maibe tenke iha konsistencia. Ezemplu, hari’I bloku loro-loron to’o sai uma ida. Ita la bele halao oituan-oituan, para tiha ba loron ruma, hafoin mak kontinua; la bele kontinua fali wainhira ita sente isin kman, iha vontade, no husik fali serbisu wainhira ita sente baruk ona. Ida ne’e mak attitude ida ne’ebe hamate successu.

Ita nia belun, Seko, bele alkanza successu mundial no internazional tamba nia planea didiak planu sira no halao ne’e loron ba loron. Maske oituan no simple. Hau konvida, hau nia an rasik, maluk foin sae sira, le’e nain sira, imita tuir maluk ne’e…. Mai ita koko… certamente ita sei bele..hanoin nafatin katak hau mos bele…bele..bele..hanoin positivu nafatin…ita sei manan ita nia futuru ho successu……

S. Domingo Savio dehan, “halao didiak o nia knar ordinaria, sai estraordinaria”.

FOLIN ETU BIKAN IDA

Liurai iha oan mane ida. Liurai trata nia mainozamente. Oan ne’e sente nia-an nu’udar oan especial. Nia moris sai bo’ot ba daudaun, maibe, la iha respeito ba ema, la hatene galateu (boas maneiras), la hatene aprecia ema, halo trosa atan sira iha palacio real. Ema hotu iha palacio real la gosta nia, halai do’ok hotu hosi nia.

Maske ema hotu la gosta no hado’ok an hosi liurai nia oan ne’e, maibe, nia sei iha belun diak ida ho otas hanesan nia. Belun ne’e fiel ba liurai nia oan ne’e. Belun ne’e hosi tein nain palacio real nia oan mane ida. Belun oan ne’e hela mesak deit besik iha palacio real. Ema bandu atan tein nain nia oan sira atu bele tama ba iha palacio real. Tan ne’e, liurai nia ba vizita no halimar hamutuk ho belun oan ne’e iha nia uma. Loron ida, liurai oan mane, konvida nia belun ne’e atu habelun liurai oan han iha palacio real. Ne’e duni, laos atu han hamutuk, maibe, atu asiste liurai nia oan han. Molok atu han, liurai oan ne’e, taka matan, hakru’uk  hanesan reza.

Hafoin, liurai oan ne’e hahu han. Nia han no hakarak koko aihan hotu ne’ebe atan sira prepara iha meja leten. Liurai nia oan ne’e han, hanesan ema ne’ebe hamlaha bo’ot no hakarak atu konsumu hotu kedas aihan sira ne’ebe iha meja. Nia halo azineira oi-oin deit. Soe hodi halo estraga deit hahan sira. Meja han nian sai desorganizadu, hahan naresin monu iha fatin hotu-hotu. Nia halo azineiras nee hod sentidu trata ka koalia a’at kontra nia belun ne’e. Belun ne’e hamnasa midar deit hodi asiste buat hotu ne’ebe akontese. Liurai oan sente destraidu ho belun ne’e nia hamnasa.

Nune’e, liurai oan hakilar, dehan, “Hei, tamba sa mk o hamnasa? O brani los hamnasa hanesan ne’e iha hau nia oin? O laran moras tan hare hau han?”

Belun ne’e hatan, “Lae, la iha buat ida...”. Liurai oan husu fali, “nune’e, tan sa o hamnasa? Saida mak komiku?”. Belun oan ne’e kontinua, dehan: “keta hirus lalais. Hau ata kontente tebes no tamba hau hakfodak hare katak liurai oan mos halo orasaun uluk molok han. Orasaun saida mak liurai oan reza ohin?”. Liurai oan ho kontente hatan, “Maske hau liurai oan, hau mos ema fiar nain ida. Hau aprende hosi kiik kedas katak hahu no remata han, ita tenke fo agradese ba Maromak, ba buat furak, ai-han ne’ebe prepara mai ita”. Belun kiik ne’e kontinua ho oin hamnasa midar. Maibe, agora nia habrani an atu koalia, dehan, “Liurai oan, bele fo licenza atu hau ata bele expressa hau ata nia hanoin. Sentidu agradesimento iha folin bo’ot liu wainhira ita mos keta haluha atu fo agradese ba ema sira ne’ebe prepara ai-han to’o oferese iha meja. “Hare to’ok ai-han sira ne’ebe avanza namkari iha fatin hotu-hotu. Presisa ema nain hira atu bele halo ida ne’e? Liurai oan hatan ho hirus, dehan: “hei...o hakarak atu dehan saida ho liafuan sia ne’e? Belun, hau liurai oan. Hau bele halo buat hotu ne’ebe hau hakarak...” Derepente deit, belun kiik ne’e rasta liurai oan nia liman no husu nia atu ba iha cozinha palacio nian. Lori liurai oan atu hare ho matan rasik oin sa mak tein nain sira serbisu, prepara ai-han no prepara buat sira seluk tan.

Wainhira sira lao haleu daudaun palacio, mosu hosi odamatan kotuk palacio nian, agrikultor ida lori ninia buat karan atu hasae ba liurai nudar obrigasaun hosi povo reinu nian. Liurai oan ne’e hase’e nudar liurai ida. Liurai oan lia tun, dehan: “Hai... tiu... obrigado wain ba ita nia buat karan. Oin sa koleta tinan ida ne’e”?. Agrikutor ne’e hatan hodi dada i’is naruk, “Liurai, koleta tinan ida ne’e la diak. Ami serbisu makas durante fulan tolu nia laran, halai natar, tau be no háre, maibe rezultadu la satisfaz. Laho no insekta sira estraga hotu. Ne’e duni, perdua ami, tamba ami bele hasae deit háre karon ida deit. Ida ne’e deit mak ami iha. Tan ami mos ladauk hatene oin sa mak ami bele sustenta ami nia moris no ami nia familia”.

Rona tiha resposta ne’e, liurai oan foin sente oin sa agrikultor sira serbisu no halo sakrificio wain. Afinal hau nia povo terus liu no ameazadu loz ho hamlaha. Hafoin, hau fali iha ne’e, entraga ai-han sira deit. Liurai oan ne’e, hafoin, halai husik hela nia belun, tan sente moe ba nia an rasik. Hahu hosi akontecimento ne’e, liurai oan ne’e troka kompletamente ninia atitude hotu. Sai liurai oan ida ne’ebe respeitozu no hakarak atu respeita ema seluk. Wainhira nia hahu atu han, nia fo hanoin ba nia an, nune’e, “keta husik hela etu maske musan ida deit iha o nia bikan laran....”.

MAU-LAI MEHIDOR

Iha aldeia simples no kiak ida, hari’i eskola elementaria simples ida. Estudante sira oituan deit. Tan labarik barak mak ba ajuda aman no inan sira iha to’os no natar atu bele sustenta sira ida-idak nia estudo. Iha profesora ida deit. Loron-loron nia mai atu hanorin iha eskola ne’e. Loron ida, nia hanorin no esplika ba estudante sira oin sa atu hakerek kompozisaun. Nia hanorin sira kona ba matadalan atu oin sa bele hakerek kompozisaun ida ne’ebe diak. Wainhira esplika hotu tiha, profesora ne’e fo serbisu uma nian ba estudante sira, dehan, “Labarik sira, imi nia serbisu uma nian mak hakerek kompozisaun badak ida ho titulu: “Hau Nia Mehi Iha Futuro”. Aban dader, estudante ida-idak sei mai aprezenta rezultadu nia serbisu iha oin”.

Loron foun eskola nian to’o mai daudaun ona. Iha loron tuir mai, estudante ida-idak ba aprezenta sira nia kompozisaun iha oin. Iha estudante barak ne’ebe mehi hakarak sai profesor ka profesora, agrikultor no funzionariu governu nian .... Profesora ne’e doko ulun hela deit. Hafoin, to’o turnu estudante ida ne’ebe kiik liu iha aula ne’e. Ninia hatais suku taka malu, isin krekas, maibe, nia aprezenta ninia kompozisaun ho lian ne’ebe forte no maka’as. Nia haktuir “wainhira hau sei sai bo’ot, hau hakarak hari’i uma bo’ot ida iha foho a’as ida nia leten, ho paizajem be furak, no haleu ho uma ki’ik sira nu’udar fatin deskanza nian. Hafoin, hau sei kuda mos ai hun oi-oin iha uma ki’ik sira nia le’et, hanesan ai kakeu no ai hun sira seluk ne’ebe bele fo mahun. Iha jardim laran hau sei kuda ai-funan ho kor oi-oin. Hau sei halo mos jardim ai fuan nian ba ema hotu ne’ebe hela haleu hau. Tan hau hakarak atu sai ema suksesu ida no kontente hamutuk ho hau nia familia sira no bainaka sira bele mai vizita hau...”

Wainhira rona tiha estudante ne’e nia kompozisaun ne’ebe haktuir kona ba ninia mehi ba futuru, estudante sira seluk iha eskola laran hakilar, hamnasa ba nia. “Hmmm..mehidor..!” Estudante sira seluk goza nia. Sira hamnasa no halo trosa ba labarik kiik ne’e nia hakaran ba futuru. Wainhira profesora hare ba situasaun klaze nian, profesora hahu hakilar ho hirus ba labarik kiik ne’e. Profesora akuza katak kompozisaun labarik ne’e nian mak kauza ba ambiente disharmonia ne’e. Nune’e, profesora dehan, “buat ne’ebe o hakerek ne’e laos kona ba o nia mehi, katak hakarak ne’ebe o hakarak atu to’o, maibe, mehi ida ne’ebe sei la bele realiza iha futuru. Ne’e duni, o tenke hakerek fila fali o nia kompoziasaun”.

Labarik ne’e ho firme konvikzaun hatan, “profesora, ida ne’e mak hau nia mehi. Ne’e laos mehi arbiru. Ida ne’e sei bele sai realidade ida”. Profesora hakilar hasoru kedas, dehan, “hei... o hela iha aldeia simples no kiak, o nia familia mos kiak. Oin sa mak o bele konsege realiza o nia mehi ne’e? Mehidor...! O tenke halo kompozisaun ne’ebe tama ema nia kakutak”. Labarik ne’e, hatan ho inziste, “Hau la iha tan mehi seluk, se laos mehi ida ne’e. Ida ne’e mak hau nia mehi loz nian...,” Profesora inziste ho ameasa, dehan, “aban dader o tenke aprezenta fali kompozisaun ho mehi seluk. Se o la hadiak o nia kompozisaun ne’e, o sei simu valor a’at liu”. Maibe, iha dader tuir mai, labarik ne’e mai eskola la lori kompozisaun foun. Maske nia maluk sira goza, halo trosa, no profesora amesa loz nia, nia nafatin metin ba nia mehi uluk nian. Tamba nia ulun to’os no lakohi halo tuir nia profesora, ikus mai, nia simu valor ba materia ne’e ho valor a’at liu iha klaze laran.

Tempu mos lao. Tinan tolu nulu liu tiha, profesora ne’e sei hanorin nafatin iha aldeia ne,e. Loron ida, profesora konvida ninia estudante sira ba estuda hodi hare natureza nia beleza. Profesora ne’e lori estudante sira sae ba foho a’as ida, ne’ebe la dook hosi sira nia eskola fatin. Situa iha povo sira nia le’et. Foho ne’e famozu liu. Tamba nakonu ho ai-fuan oi-oin. Wainhira, sira to’o iha foho ne’e nia leten, profesora no estudante sira hakfodak. Jardim ai-fuan ida ne’e, haleu mos ho jardim ai-funan ho kor oi-oin, haleu mos ho ai hun ho tipu oi-oin ne’ebe hamahun uma kiik sira hotu. Buat seluk ne’ebe halo sira hakfodak liu tan mak uma bo’ot ida, ho arkitetura ne’ebe profesional. Uma ne’e hanesan castelu ida. A’as, furak no ho arkitetura diak.

Profesora ne’e hanoin iha nia laran, dehan: “ema ne’ebe halo uma ne’e, laos ema bai-bain ida. Ema matenek no riku nain ida. Tamba sa ohin deit mak hatene katak iha fatin ida furak hanesan ne’e”? Derepente mosu lian ida, “laos ema riku ka matenek mak hari’i uma ne’e... labarik kiik no kiak ida, nakar ten ida, ne’ebe, tamba ho nia mehi be a’as deit. Ida ne’ebe maka’as no matenek liu mak ninia profesora ne’ebe uluk hanorin nia... mai tuir hau. Ita ba hemu buat ruma ne’ebe malirin hosi to’os ne’e.

Rona tiha liafuan hirak ne’e, profesora ne’e, hahu hanoin hikas kedas, se mak oras ne’e hamriik iha nia oin. Nia mak estudante simples, kiak no kiik ida ne’ebe hetan valor a’at liu iha tempu ne’eba. Nia mak agora sai tiha ona ema suksezu ida. Riku nain ida. Profesora ne’e ho matan nakloke, agradese no mos sente moe ba akontesimentu tinan tolu nulu liu ba ne’e.

Maluk sira, hau husik parte mamuk VALOR nian ba imi ida-idak nia reflexaun. Hein imi ida-idak nia komentariu iha biban ne’e. Saida mak ninia folin no valor mai hau...?